Жаңадан бастаушы инвестор жіберетін он қателік /// Десять ошибок начинающих инвесторов

Қазақстандықтар бағалы қағаздар нарығын белсенді игере бастады. «Бағалы қағаздар орталық депозитарийі» АҚ деректері бойынша инвесторлардың брокерлік шоттарының саны 2022 жылғы 1 қазандағы жағдай бойынша 573 мыңнан асты.  

Қор нарығында бағалы қағаздармен сауда жасамас бұрын, ойынның негізгі ережелерін білу керек. Жаңадан бастаушы инвесторлар қандай қателіктер жіберуі мүмкін екендігін Fingramota.kz-тен білейік.

1. Ойланбай жасалған стратегия

Жаңадан бастаушы инвесторлардың негізгі қателіктерінің бірі – инвестициялаудың нақты стратегиясы мен мақсатының болмауы. Қор нарығына жаңадан келгендер толық тәуекелге баруға дайын және бәрін бірден алуға тырысады, көбінесе кірістілігі жоғары бағалы қағаздарды мүмкін болатын барлық тәуекелдерді талдамай сатып алады. Мұның салдары сатып алуға арналған бағалы қағаздар тез және тек олардың кірістілік деңгейіне қарай таңдалуы мүмкін. Нәтижесінде инвестор барлық салымын жоғалтып алуы мүмкін.

Сондықтан, егер сіз ұзақ мерзімді инвестициялауға және бағалы қағаздар бойынша кіріс алуға дайын болсаңыз, онда бірінші кезекте белгілі бір стратегияны жасаңыз: сіз қандай активтермен сауда жасайсыз, операцияларды қаншалықты жиі жасайсыз және шешім қабылдау кезінде нені басшылыққа аласыз. Бастау үшін сіз қарапайым стратегияларды, содан кейін біріктірілген стратегияларды қолдана аласыз. Ең қарапайымдарының бірі – шығынның мерзімі мен мөлшеріне сүйену. Айталық, егер сіз бір жылға ақшамен бөлісуге және ең көбі 20% ғана жоғалтуға дайын болсаңыз, онда сіз активті бір жылдан кейін немесе оның бағасы 20%-ға көтерілгенде немесе төмендегенде сатасыз. Сіздің инвестициялық стратегияңызда сіз қосымша салымдардың жиілігін және мүмкін болатын шығыстарды қамтамасыз етуіңіз керек.

1. Қысқа мерзімді көрсеткіштерге бағдарлану  

Сауатты талдаудың болмауына байланысты жаңадан бастаушы инвестор қағаздарды олардың өткен жылдағы немесе аптадағы, айлардағы кірістілігіне ғана назар аударады сатып ала алады. Бұл ретте ол инвестицияларды досының, танысының ықпалымен, алғашқы әсермен, эмоциямен және т.б. жасауы мүмкін. Сондықтан бағалы қағаздарды болжамды кірістілігі ықпалымен жоғары бағаға сатып алу, бірақ соңында қағаздардың бағалары кенеттен тез төмендей бастағанын көру қаупі бар. Қорқып, жаңадан бастаушы инвестор активтен асығыс құтылуға тырысады және оны тіпті өзіне шығын әкелетіндей болса да сатуға дайын. Дүрбелең оны одан да үлкен шығындарға әкеледі. 

Тәжірибелі инвестор әлі де тұрақты және аз құбылмалы акцияларды таңдауға тырысады. Бағаның ауытқуы неғұрлым аз болса, болжау дәлірек болады, демек сіз тыныш ұйықтай аласыз. Ол тез нәтижеге жету стратегиясы көбінесе пайдасыз, ал ең сәтті инвестициялар ұзақ мерзімді екенін түсінеді.  

1. Тәуекелсіз портфель

Жаңадан бастаушы инвестордың тағы бір шектен шығуы оның инвестициялық стратегиясында байқалатын шамадан тыс консервативтілік болуы мүмкін. Кейде бұл өте орынды болуы мүмкін, әсіресе игеруге уақыт қажет болған кезде биржадағы ойынның басында. Алайда бұл теңдестірілген инвестициялық портфель туралы білімнің жетіспеушілігінен туындауы мүмкін, онда төмен және тұрақты кірістілігі бар, сондай-ақ шағын үлестегі орташа тәуекелі бар қағаздар болуы мүмкін. Инвесторлар өздерінің қаржылық мақсаттарына неғұрлым тиімді, алайда тәуекелді құралдарды пайдалану арқылы тезірек қол жеткізе алады.

1. Бақ сынау

Нарық мамандары акциялар мен басқа инвестициялық құралдарды үнемі араластырып отыруды дұрыс емес деп санайды. Қор нарығындағы мұндай әрекет комиссиялық және транзакциялық шығындардың өсуіне алып келуі мүмкін. Алайда, шынайы құнды бағалы қағаздарды сатып алу үшін компанияларға мұқият қаржылық талдау жүргізу қажет. Бұл жай ғана бірнеше мақаланы оқып, бірден брокерге жүгіну емес. Талдау кезінде компанияның қаржылық көрсеткіштерін ғана емес, сонымен қатар нарықтағы және әлемдегі, мысалы, мұнай бизнесі немесе тасымалдау сияқты, қаражат салғыңыз келетін экономиканың жеке саласындағы жағдайын ескеру қажет. 

Бизнес-жоспарларды, жылдық есептерді, эмитент-компанияның даму стратегиясын және көрнекі таныстыруларды зерттеу кезінде айтылмаған нәрсені түсіну немесе түсіну үшін сыни тұрғыдан ойлау маңызды. Жан-жақты талдау көп уақытты қажет етеді, бірақ мұның көптеген пайдалы тұстары да бар: сіз нарықты жақсы түсінуіңіз үшін талдай білуге дағдыланасыз, демек, табысты инвестор бола аласыз.  

1. Сол бір активтер 

Мысалы, жаңадан бастаған инвесторлар көбінесе тек мұнай және тау-кен компанияларының акцияларын сатып алады, бірақ олардың бір күнде құлдырауына ешкім кепілдік бермейді ғой? Инвестициялау үшін активтердің түрлері бойынша да, елдер, валюталар және басқалар бойынша да әр түрлі қаржы құралдарын қарастыру қажет.  

Егер сіз тек бір қағазға немесе тек бір сектордағы құралдарға ақша салсаңыз, олар құлдыраған кезде бәрінен бірден айырылуыңыз мүмкін. Егер әртараптандырылған портфель болса, құлдырау кезінде бір қағаз сіздің салымдарыңыздың 10%-ын ғана жоғалтуға әкелсе, екіншісінен, мысалы 50% кіріс алуыңыз мүмкін.  

1. Комиссияларды қоса алғанда, шығыс бөлігі

 Комиссиялар тіпті 2,5% болғанда, 10-20 жылдан кейін бүкіл кезеңдегі қор нарығындағы кірісіңіздің кем дегенде жартысын немесе одан да көп бөлігін құрауы мүмкін.

Мысалы, 2,5% комиссиямен 20 жылға жылдық 10% орташа жылдық кірістілікпен 10 000 АҚШ долларын инвестициялаған кезде, комиссия шамамен 60% кірісті  «жейді». Сондықтан инвестор барлық басқару төлемдерін, шотты жүргізуді, сондай-ақ қаражатты салу мен шығаруды ескеруі керек. Басқа қосымша шығындар туралы айтпағанда.

Қазақстандық эмитенттердің бағалы қағаздарын брокер арқылы ұзақ мерзімді кезеңге сатып алу кезінде (оларды ұзақ уақыт бойы сату мақсатынсыз) брокердің номиналды ұстау жүйесінде осы бағалы қағаздар есепке алынатын шотты жүргізу үшін брокерге үнемі комиссия төлемеу үшін оларды осы клиенттің атына ашылған шотта есепке алу үшін «Бағалы қағаздар орталық депозитарийі» АҚ-ға ауыстыру мүмкіндігі бар екенін атап өткен жөн. Осы шотты жүргізгені үшін жеке тұлғалардан комиссия алынбайды. 

1. Бұрыннан бар тәуекелдер

Әрбір инвестицияда тәуекелдер бар екенін түсіну маңызды, сондықтан сіз тек оң нәтиже болатынына сенбеуіңіз керек. Өзіңізге алдын ала сұрақтар қою өте маңызды: теріс сценарий туындаған жағдайда не болады және оның ықтималдығы қандай, мен қанша ақша жоғалтуым мүмкін?

Инвестордың ережелерінің бірінде инвестицияны сізде кем дегенде бір жылға қаржылық қауіпсіздік жастығы болған кезде ғана бастауға болады, бұл сіздің ресми жалақыңыздың кем дегенде алты немесе одан да көп бөлігі. Тек осы сомадан жоғары соманы инвестициялауға болады, бірақ бұған сізге асықпай, сауатты түрде келген жөн.

1. Мінсіз стратегияға деген сенім

Мұндай схема нарықтағы барлық баға төмендеген уақыттың өзінде ұтылыста қалмауға көмектеседі-мыс. Әрине, бұрын жақсы нәтиже, кемінде орта немесе тіпті ортадан жоғары деңгейдегі кірістілікті көрсеткен базалық стратегиялар бар. Алайда, дәл осы схеманың алдағы бірнеше онжылдықта үздік схема болатынына сізге ешкім кепілдік бере алмайды.    

Кез келген жағдайда тәжірибелі инвесторлардың тыңдауға тұрарлық ұсынымдары бар. Мысалы, олар  сіздің салымдарыңыздың 10%-дан аспайтын үлесін, атап айтқанда сіз жоғалтып алуға дайын болатындай бөлігін жоғары тәуекелді активтерде ұстауға кеңес береді. Егер сіз 80%-ға дейінгі ақшалай қаражатты аса тәуекелді құралдарға салатын болсаңыз, сіздің әмияныңыз тура осындай деңгейге босап қалады.  

1. Шамадан тыс сенімділік

Сәтті мәмілелерден кейін сіз өзіңізді ақырында өз ісіңіздің білікті маманы болғандай және енді басқалардан гөрі көбірек пайда таба алатындай сезінетін боласыз – сондықтан бөтен адамдардың пікірлерін тыңдау міндетті емес, оның үстіне бұл адамдар сізге қарағанда ақшасын жоғалтатын немесе сізге қарағанда аз табыс табатын жағдайда тіпті тыңдаудың қажеті жоқ. Инвестор үшін – бұл оның жақын уақытта құлдырайтынының ең сенімді белгілерінің бірі.

Есіңізде болсын, қор нарығы өте құбылмалы болып келеді, сол үшін шамадан тыс сенімділіктің теріс жағы болуы мүмкін. Үнемі барлығынан хабардар болуға тырысыңыз және бос уақытыңызды жаңалықтар, қор нарығына ықпал ететін баға белгілеу мен сыртқы факторларды зерделеуге арнаңыз.

Тағы бір қателік инвестициялар үшін алғашқы операцияларға қарыз қаражатын, оның ішінде достарыңыздан/таныстарыңыздан алған ақшаны немесе кредитті пайдалану болып табылады. Сәтсіз инвестициялардың салдарынан ақшаңызды жоғалтып алу қаупінен бөлек сіз банкке де қарыз болып қаласыз.

1.  Сенгіштік және абайсыздық

Брокер-дилерлерде және инвестициялық портфельді басқарушыларда бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға лицензияның бар-жоғын тексермейінше қор нарығында өз ақшаңызбен инвестициялық қызметті жүргізуге шартқа қол қоюға асықпаңыз. Лицензияның бар-жоғын ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің www.gov.kz интернет-ресурсында көруге болады.

Инвестициялық делдалды зерттемейінше онымен шарт жасасып, қол қоймаңыз. Дұрысы, қол қоятын құжаттардың барлығын білікті, тәжірибелі заңгерге алдын ала көрсетіп, нарық сарапшыларымен кеңесу қажет. 

Инвестициялауды бастамас бұрын, азаматтардың шағымы келіп түскен жосықсыз қызметті жүзеге асыратын ұйымдардың тізімімен танысып шығыңыз. Тізім үнемі жаңартылып отырады және оны мынадай: https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm/documents/details/318075?lang=ru сілтемесі арқылы көруге болады.

Кез келген ұйымның әртүрлі себептерге байланысты жабылуы мүмкін екенін ұмытпаңыз. Қалай болғанда да, сізге ешкім де қандай да бір активтерге салған ақшаңыздың ұзақ мерзімді негізде табысты болатынына кепілдік бере алмайды.

Инвестиция бұл – қашанда тәуекел екенін ұмытпаңыз. Алайда нарыққа қатысты сауатты тәсілді қолдану әрі оны үнемі зерттеу арқылы уақыт өте келе оларды барынша азайтуды үйренесіз. Сол үшін де оқыңыз, біліміңізді шыңдаңыз, арнайы әдебиеттен ізденіңіз, абай болыңыз әрі «сарапшылардың» бәріне қатар сене бермеңіз және ең бастысы, өз қаржылық сауаттылығыңызды үнемі арттырып отырыңыз!

Әлеуметтік желілерде Fingramota.kz-ке жазылуды ұмытпаңыз! 

Десять ошибок начинающих инвесторов

Казахстанцы стали активно осваивать рынок ценных бумаг. По данным АО «Центральный депозитарий ценных бумаг», количество брокерских счетов инвесторов по состоянию на 1 октября 2022 года превысило 573 тыс.  

Прежде чем начать торговать ценными бумагами на фондовом рынке, нужно знать основные правила игры. Какие ошибки могут допустить начинающие инвесторы, расскажет Fingramota.kz.

1. Непродуманная стратегия

Одна из основных ошибок начинающих инвесторов – отсутствие четкой стратегии и цели инвестирования. Новички на фондовом рынке готовы рисковать по полной и стремятся получить все и сразу, часто покупают ценные бумаги с большой доходностью, без анализа всевозможных рисков. Следствием этого может быть то, что ценные бумаги для покупки будут выбираться быстро и только по уровню их доходности. В итоге инвестор рискует потерять все свои вложения.

Поэтому, если вы настроены на долгосрочное инвестирование и получение доходности по ценным бумагам, то первым делом разработайте определенную стратегию: какими активами вы будете торговать, как часто совершать операции и чем руководствоваться при принятии решений. Для начала вы можете использовать простые стратегии, а в последующем –комбинированные. Одна из самых простых – отталкиваться от срока и размера убытка. Допустим, если вы готовы расстаться с деньгами на год и потерять максимум 20%, то вы продаете актив либо через год, либо когда его цена выросла или упала на 20%. В своей инвестстратегии также нужно предусмотреть частоту дополнительных вложений и возможные расходы.

1. Ориентация на краткосрочные показатели

 Из-за отсутствия грамотного анализа новичок может приобрести бумаги, ориентируясь лишь на их доходность за последний год или недели, месяцы. При этом он может сделать инвестиции под влиянием друга, знакомого, первого впечатления, эмоций и т.д. Поэтому существует риск купить ценные бумаги по высокой цене под впечатлением ее якобы большой прибыльности, но в итоге увидеть, что котировки бумаг вдруг стали стремительно падать. Испугавшись, начинающий инвестор старается спешно избавиться от актива и готов продать его даже себе в убыток. Паника приводит его к еще большим потерям. 

Опытный инвестор старается все же выбирать более стабильные и менее волатильные акции. Чем меньше колебаний в цене, тем точнее прогнозирование, а значит, можно спать спокойно. Он понимает, что стратегия на быстрый результат часто убыточна, а самые успешные инвестиции — долгосрочные.  

1. Безрисковый портфель

Другой крайностью новичка может быть излишняя консервативность, которая прослеживается в его инвестстратегии. И хотя порой это может быть вполне оправданно, особенно в начале игры на бирже, когда действительно нужно время, чтобы освоиться. Однако это может быть следствием нехватки знаний о более сбалансированном инвестиционном портфеле, в котором могут присутствовать бумаги как с низкой и стабильной доходностью, так и со средним риском в небольшой доле. Хотя свои финансовые цели инвесторы могут быстрее достичь через использование более доходных, однако и более рискованных инструментов.

1. Ставки на удачу

Постоянное тасование колоды из акций и других инвестиционных инструментов знатоки рынка считают неправильным. Такое поведение на фондовом рынке может привести к росту комиссионных и транзакционных издержек. Однако для того, чтобы купить по-настоящему стоящие ценные бумаги, нужно провести серьезный финансовый анализ компаний. Это не просто пару-тройку статей прочитать и сразу побежать к брокеру. При анализе нужно учитывать финансовые показатели не только самой компании, но и ситуацию на рынке и в мире, в отдельной сфере экономики, куда вы хотите вложиться, к примеру, нефтебизнес или транспортировка. 

Важно также иметь критическое мышление, чтобы понять суть или уловить недосказанное при изучении бизнес-планов, годовых отчетов, стратегии развития компании-эмитента и красивых презентаций. Хороший анализ отнимает немало времени, но здесь есть и масса плюсов: можно обрести полезный навык анализа, чтобы лучше разбираться в рынках, а, значит, и стать успешным инвестором.  

1. Одни и те же активы 

К примеру, новички часто покупают акции только нефтяных и горнорудных компаний, но ведь никто не гарантирует, что в один день они не рухнут? Нужно рассмотреть для инвестирования разные финансовые инструменты как по видам активов, так и странам, валютам и другое.  

Если вы вложите средства только в одну бумагу или в инструменты только из одного сектора, то при их падении вы можете потерять все. Тогда как при наличии диверсифицированного портфеля одна бумага при падении может привести к потере только 10% ваших вложений, зато другая поможет получить доход, к примеру, в 50%.   

1. Расходная часть, включая комиссии

 Комиссии даже в 2,5%, могут в итоге, к примеру, через 10-20 лет, составить, как минимум, половину или даже более вашего дохода на фондовом рынке за весь период. 

К примеру, при инвестициях в 10 000 долларов США под среднегодовую доходность 10% годовых на 20 лет, с комиссией в 2,5%, комиссия «съест» около 60% доходности. Поэтому инвестор должен учитывать все комиссии за управление, ведение счета, а также ввод и вывод средств. Не говоря уже о других попутных расходах. 

Следует отметить, что при покупке через брокера ценных бумаг казахстанских эмитентов на долгосрочный период (без цели их продажи в течение длительного времени), для того, чтобы регулярно не платить брокеру комиссию за ведение счета, на котором учитываются эти ценные бумаги в системе номинального держания брокера, есть возможность перевести их в АО «Центральный депозитарий ценных бумаг» для их учета на счете, открытом на имя данного клиента. Комиссия за ведение данного счета с физических лиц не взимается.  

1. Существующие риски 

Важно понимать, что риски есть в каждом вложении, и потому не стоит уповать только на положительный исход. Важно заранее задавать себе вопросы: что будет в случае негативного сценария, и какова его вероятность, сколько я могу потерять? 

Одно из правил инвестора гласит, что вкладывать можно начинать лишь тогда, когда у вас есть финансовая подушка безопасности хотя бы на год, а это, как минимум, шесть и даже больше ваших официальных окладов. Только то, что выше этой суммы, можно попробовать вложить, однако и здесь нужен неспешный, грамотный подход.

1. Вера в идеальную стратегию

Якобы такая схема позволяет остаться в выигрыше даже тогда, когда все цены на рынке падают. Конечно, есть базовые стратегии, которые в прошлом показали неплохие результаты, как минимум, доходность среднего или даже выше среднего уровня. Однако никто вам не может дать гарантии, что именно эта схема будет всегда лучшей на десятилетия вперед. 

В любом случае, есть рекомендации от опытных инвесторов, к которым стоит прислушиваться. К примеру, они советуют держать в высокорисковых активах не более 10% ваших вложений, а именно ровно столько, сколько вы готовы потерять. Если вы будете вкладывать в слишком рисковые инструменты до 80% денежных средств, то именно на столько может похудеть ваш кошелек. 

1. Излишняя самоуверенность

Успешные сделки порождают ощущение, что вы, наконец, стали профессионалом и можете зарабатывать теперь больше других — поэтому не обязательно слушать посторонние мнения, тем более если эти люди, в отличие от вас, теряют деньги или зарабатывают меньше. Для инвестора это один из самых верных признаков его скорого падения.

Помните, фондовый рынок бывает очень волатильным, и поэтому чрезмерная уверенность может дорого вам обойтись. Всегда держите руку на пульсе и посвящайте свободное время изучению новостей, котировок и внешних факторов, влияющих на фондовый рынок.

Еще одной ошибкой является использование для инвестиций заемных средств, в том числе взятых у друзей/знакомых или же кредита, на первые операции. Мало того, что вы можете потерять эти деньги в результате неудачных инвестиций, так еще останетесь должны банку. 

1.  Доверчивость и неосторожность 

    Не спешите подписывать договор на ведение инвестиционной деятельности с вашими деньгами на фондовом рынке, не проверив у брокеров-дилеров и управляющих инвестиционным портфелем лицензию на осуществление деятельности на рынке ценных бумаг. Наличие лицензии можно посмотреть на интернет-ресурсе Агентства РК по регулированию и развитию финансового рынка www.gov.kz. 

Не подписывайте договор с инвестиционным посредником, не изучив его. Лучше все документы, которые вы собираетесь подписывать, предварительно показать квалифицированному, опытному юристу и посоветоваться с экспертами рынка.

Перед тем, как начать инвестировать, ознакомьтесь со списком организаций, осуществляющих недобросовестную деятельность, на которых поступали жалобы граждан. Список постоянно обновляется и доступен по ссылке: https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm/documents/details/318075?lang=ru.

Помните, что любая компания может закрыться по разным причинам. В конце концов, в стране и мире может случиться форс-мажор.  Поэтому никто не может вам дать гарантий, что ваши вложения в те или иные активы будут успешны на долгосрочной основе.  

Не забывайте, что инвестиции – это всегда риски. Однако при грамотном подходе и постоянном изучении рынка вы со временем научитесь их минимизировать. Поэтому читайте, развивайтесь, изучайте специализированную литературу, будьте осторожны и не верьте всем «экспертам» подряд, и самое главное – регулярно повышайте свою финансовую грамотность!

Подписывайтесь на Fingramota.kz в социальных сетях!